KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEME SUÇU

12/10/20246 min read

KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEME SUÇU

Bir kişi, elinde bulundurduğu çekin karşılıksız olması durumunda, bu durumu şikâyet etmesi halinde, çekin düzenlenmesinden sorumlu olan kişi hakkında karşılıksız çek düzenleme suçundan ceza davası açılabilir. Çek muhatap bankaya ibraz edildiği anda suç meydana gelir. Davanın açılabilmesi için, çekin hamili (alacaklı) suçu öğrendiği tarihten itibaren üç ay içinde ve her durumda bir yıl içinde şikâyette bulunmalıdır.

Adli Para Cezası

Şikâyet sonucunda karşılıksız çek düzenleme suçu için uygulanacak ilk yaptırım adli para cezasıdır. Bu kapsamda her bir çek için 1500 güne kadar adli para cezasına hükmedilebilir. Adli para cezası, Türk Ceza Kanunu'nun 52. maddesine göre günlük en az 20 TL, en fazla 100 TL olacak şekilde, kişinin ekonomik ve sosyal durumu göz önünde bulundurularak mahkeme tarafından belirlenir.

Mahkeme, adli para cezasının iki yılı aşmamak kaydıyla en az dört taksit halinde ödenmesine karar verebilir. Eğer taksitler zamanında ödenmezse, kalan borcun tamamı tahsil edilir ve ödenmeyen kısım hapis cezasına çevrilir. Ayrıca, ön ödeme, uzlaşma ve hükmün açıklanmasının geriye bırakılmasına ilişkin kurallar, mahkeme kararıyla uygulanmaz.

Çek Düzenleme ve Hesap Açma Yasağı

Çek Kanunu'nun 5. maddesi gereğince, karşılıksız çek düzenleme suçuna sebep olan çek hesabı sahibi gerçek ve tüzel kişiler hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı uygulanması öngörülmektedir. Bu yasağın getirilmesi halinde, yasak kapsamındaki kişiler, ellerindeki tüm çek yapraklarını ve düzenledikleri, ancak henüz karşılığı tahsil edilmemiş çekleri muhatap bankaya teslim etmekle yükümlüdür.

Karşılıksız çek düzenlemenin hukuki sonuçları, hem maddi hem de cezai yaptırımları içermektedir. Çek sahiplerinin bu süreçte dikkatli olması ve yükümlülüklerine uyması önem taşımaktadır.

Karşılıksız Çek Nedir?

Karşılıksız çek, basitçe açıklamak gerekirse, düzenlendiği banka hesabında ödemeyi karşılayacak kadar para bulunmayan çektir. Yani çeki düzenleyen kişi, çekte belirtilen tutarı karşılayacak bakiyeyi hesabında bulundurmadığı için çek ödenemez hale gelir.

Karşılıksız Çekin Hukuki Sonuçları

Karşılıksız çek düzenlemek, Türk Ticaret Kanunu'na göre bir suçtur. Bu durumun bazı önemli sonuçları vardır:

Cezai yaptırımlar: Karşılıksız çek düzenleyen kişi, hapis cezası ve/veya adli para cezası ile cezalandırılabilir. Ceza miktarı, çekin tutarı ve kişinin daha önce bu suçtan mahkum olup olmamasına göre değişir.
Ticari itibar kaybı: Karşılıksız çek düzenlemek, kişinin ticari itibarını ciddi şekilde zedeler ve diğer kişilerle olan ilişkilerine zarar verebilir.
İcra takibi: Çek sahibi, karşılıksız çek nedeniyle icra takibi başlatabilir ve borçlunun diğer mallarına haciz konulabilir.

Suçun Şartları

3167 sayılı Kanunun 16. maddesi, ödenmeyen çeki keşide eden hesap sahipleri ile yetkili temsilcilerin cezalandırılacağını hükme bağlamaktadır. Bu çerçevede, karşılıksız çek keşide eden gerçek kişi hesap sahipleri, onların lehine çek düzenleyen vekil veya temsilcileri ve tüzel kişiler lehine çek keşide eden vekiller, çek suçunun failleri olarak kabul edilmektedir.

5941 sayılı Çek Kanunu'nda, çekin üzerinde yazılı düzenleme tarihine göre, kanuni ibraz süresi içerisinde bankaya sunulmasında karşılıksız işlemi yapılmasına sebep olan kişinin suçun faili sayılacağı belirtilmektedir (ÇK, m.5/1). Bu madde uyarınca, suç, yalnızca çek ile ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi gerçekleştiren gerçek kişi tarafından işlenebilir.

Karşılıksız işlemin yapılmasına neden olan kişi, çek karşılığını bankada tam olarak bulundurmakla yükümlü olan hesap sahibidir. Hesap sahibi, gerçek ya da tüzel kişi olabilir. Hesap sahibinin tüzel kişi olması durumunda, bu suçun faili, tüzel kişinin mali yönetimiyle görevlendirilmiş olan yönetim organı üyesi gerçek kişi ya da böyle bir görevlendirme olmaması halinde yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler olacaktır.

Karşılıksız Çekin Şartları

Bir çekin karşılıksız sayılabilmesi için bazı hukuki şartların gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu şartlar, Türk Ticaret Kanunu (TTK) tarafından düzenlenmiştir.

Karşılıksız Çekin Şartları:

Çekin Düzenlenmesi: Öncelikle geçerli bir çek düzenlenmiş olması gerekmektedir. Çekte çekin düzenlendiği banka, çekin düzenlenme tarihi, çekin alıcısı (hamil), çekin tutarı gibi bilgiler yer almalıdır.
Çekin Süresi İçinde İbraz Edilmesi: Çek, üzerinde belirtilen süre içinde (vade tarihi) ilgili bankaya ibraz edilmelidir. İbraz süresi geçtikten sonra ibraz edilen çekler için karşılıksız çek işlemi yapılamaz.
Hesapta Yeterli Bakiye Bulunmaması: Çekin ibraz edildiği tarihte, çeki düzenleyen kişinin ilgili bankadaki hesabında çekin üzerinde belirtilen tutar kadar para bulunmamalıdır. Hesaptaki para üzerinde üçüncü kişilerin hakları (haciz, rehin gibi) da bu durumu oluşturabilir.
Karşılıksız Olduğuna Dair İşlem: Banka, çeki inceledikten sonra hesapta yeterli bakiye olmadığını tespit ederse, çekin üzerine "karşılıksızdır" ibaresi yazarak bu durumu resmi olarak tescil eder.
Hamilin Şikâyeti: Çek sahibi (hamil), karşılıksız çek nedeniyle haklarını korumak için belirli bir süre içinde suç duyurusunda bulunmalıdır. Aksi takdirde hak düşürücü süre nedeniyle hakkını kaybedebilir.

Görevli ve Yetkili Mahkeme

Karşılıksız çek düzenleme suçu ile ilgili yargılama, 5941 sayılı Çek Kanunu'nun 5/1. maddesi kapsamında "icra ceza mahkemeleri" tarafından yürütülmektedir. Sürecin başlangıcı, şikâyetçinin bir dilekçe ile yetkili icra ceza mahkemesine başvurmasıyla gerçekleşir.

İlgili Yasal Çerçeve

Çek Kanunu'nun 5/1. fıkrası gereğince, yapılacak şikâyetle ilgili yargılama sürecinin başlaması için adli soruşturma yapılması ya da iddianame düzenlenmesine gerek yoktur. Hamilin, icra mahkemesine yaptığı şikâyet, dava açılmış sayılır. Bu nedenle, Çek Kanunu'nun 5/1. fıkrası kapsamında yapılan şikâyet, dava şartı niteliğinde olup, iddianame yerine geçen bir belge olarak kabul edilir.

Davanın Açılabileceği Yerler

Karşılıksız çek nedeniyle açılacak davalar, aşağıda belirtilen yerlerde gerçekleştirilebilir:

Çekin tahsil edilmek üzere bankaya ibraz edildiği yer,
Çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer,
Hesap sahibinin veya şikâyetçinin yerleşim yerinin bulunduğu yer.

Bu davada İİK 347, 349, 350, 351, 352, 353 maddelerince belirlenen yargılama usulü uygulanır. Karşılıksız çek suçu düzenlemesi şikâyete tabi bir suç olduğu için hamilin ilgili icra mahkemesine şikâyeti yapmasıyla birlikte, Çek Kanununun 5/1. fıkrasının İİK 347. maddesine yaptığı atıf sebebiyle “karşılıksızdır” işlemi yapılmasından itibaren üç ay içinde şikayette bulunması gerekir.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Cezası

Karşılıksız çek düzenlemek, Türk Ticaret Kanunu'na göre bir suçtur ve ciddi hukuki sonuçları bulunmaktadır. Bu suçun cezası, Türk Ceza Kanunu'nda düzenlenmiştir.

Cezanın Temel Unsurları

Adli Para Cezası: Karşılıksız çek düzenleyen kişi, her bir çek için 1500 güne kadar adli para cezasına çarptırılabilir. Bu cezanın miktarı, kişinin ekonomik durumu ve diğer faktörler göz önünde bulundurularak hâkim tarafından belirlenir. Adli para cezasının miktarı açısından günlük olarak belirlenecek miktar TCK’nın 52 maddesindeki düzenlemeye göre değişkenlik gösterebilmektedir. Adli para cezasının miktarı hâkim tarafından kişinin ekonomik ve sosyal durumu dikkate alınarak ve değerlendirilerek belirlenmektedir.
Hapis Cezası: Adli para cezasının ödenmemesi durumunda, bu ceza doğrudan hapis cezasına dönüştürülür. Yani, adli para cezasını ödemeyen kişi hapis cezası çekebilir.
Ek Yaptırımlar: Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı gibi ek yaptırımlar da uygulanabilir.

Karşılıksız Çek Suçunda Zamanaşımı

Karşılıksız çek düzenleme suçu, Türk Ceza Kanunu'nda düzenlenen ve şikâyete bağlı bir suçtur. Bu nedenle, bu suçun zamanaşımı süresi, İcra ve İflas Kanunu'nda belirtilen şikâyet sürelerine bağlıdır.

Şikâyet Süresi

Fiilin Öğrenilmesinden İtibaren: Suçun işlendiğini öğrenen kişi için şikâyet süresi, bu öğrenme anından itibaren 3 aydır.
En Fazla 1 Yıl: Şikâyet süresi, her halükarda suçun işlenmesinden itibaren 1 yılı geçemez.

Dava Zamanaşımı

8 Yıl: Karşılıksız çek düzenleme suçunda dava zamanaşımı süresi 8 yıldır. Yani, suçun işlenmesinden itibaren 8 yıl içerisinde dava açılmazsa, dava yolu kapanır.

Ceza Zamanaşımı

10 Yıl: Adli para cezalarında ceza zamanaşımı süresi 10 yıldır. Karşılıksız çek suçunda verilen adli para cezası için de bu süre geçerlidir. Yani, ceza verildikten sonra 10 yıl içerisinde ceza infaz edilmezse, ceza düşer.